Tan-Pangantanan : Tradisi Mainan Na'-kanak Madhura


Se nganggit: Lilik Rosida Irmawati


Tradisi tan-pangantanan aropa`agi settong en-maenanna na`-kana` e baktona anggal. Nan-maenan se nyennengngagi monggu na`-kana` ka`dhinto ekamaen e bakto anye, saamponna na`-kana` abanto oreng seppona neng e saba. Kalaban tadha` se nyoro, na`-kana` akompol daddi dhuwa` bagian, enggi paneka bagian lake`an tor bagian bine`an. Bagian bine`an aropa`agi bagian otama tor se bagian lake`an menangka bagian bisan. Saamponna ganeka kadhuwana saleng adduwan ngeyas (adandane) sala settong anggotana bang-sebang se daddi bu-ambuna neng e kennangngan se bida (ta` apolong). Baragat se ekagabay ngeyas pangantanna ganeka sanget sadarhana, coma dhari samper palekat se ekajunjung gan dhadhana.
Salaen ka`dhinto jugan ngangguy  korap beddha` polor se eola dhari berras ban temmo otaba konye`. Beddha` polor ganeka ekakorap ka sakojur badan ban mowana pangantan, kantos badan se ekorabi beddha` polor ganeka abarna koneng ngamennyor. Kaangguy matamba raddin, maka e attassa cethagga pangantanna epasange settong mahkota se akagabay dhari dhaunna nangka se eeka` otaba eanggi` ban edu`ur,  kembang malathe se eto`or. Aksesoris pangantan sopaja lebbi bagus enggi paneka to`oran malathe yang egantong e le`erra, elengkabi sareng dhaun campaka, gellang soko ban pan-saponapan baragat se egiba sareng pangereng.
            Bila ampon padha siap, kadhuwana (bagiyan lake`an ban bagiyan bine`an) arembak kantos saroju` kaangguy matemmo pangantan se dhadhuwa` e kennengngan se ampon atantowagi. Saamponna pangantan ban pangerengnga atemmo, se dhadhuwa` arembak agabay kasaroju`an pole kaangguy ngarak dhuwa` pangantan se ampon edandane sabellunna. Sapasang pangantan ganeka pas earak alenglenge kampong, dhari settong kampong ka kampong laenna. Rak-aragan ganeka kadhang agabay oreng kasambu` se badha e salanjangnga jalan se elebadi pangantan, ban kadhang agabay pangerengnga sajan jau tamba lanjang lantaran oreng se elebadi jugan noro` bunte` e budhina, otamana na`-kana`. Sambi ajalan ngarak pangantan nembangngagi tembang Dhe` Nong Dhe` Ne` Nong.

Dhe` nong dhe` ne` nang
Dhe` nong dhe` ne` nang      
Nanganang-nganang nong dhe`
Nong dhe` ne` nang jaga jaggur
La-sayomla haeto lilla
Ya amrasul kalimas topa`
Haena haedhang haena dhangkong
Pangantanna din ba` aju din tamenggung

Ayola` yole` nengkong abali pole ngantol
Kaddhu` pace pacenan, langsep buko lon-alon
Pangantan ka`imma pangantan
Mantan loji pamaso` ka karaton
Bu` saeng lema`, bu` saeng lema`
Aeng tase` bang-kambangan
Dhu panarema, dhu panarema
Balanjana saare korang

Bidaddari le` bidaddar kong
Nase` obi le` kowa lurkong
Ban-gibanna le` nase` jagung
Pangerengnga le` pate` buttong
Ya, hadirin tore soonnagi
Paneka pangantan sopaja kengeng salamet
Ya salam, ya salam

Kitab suci dah lama-lamanya
Kini pengantin lah tiba lah tiba
Kepada kawan-kawanku semua
Mudah-mudahan berjumpa lagi

Tan-taretan sadajana e dhalem somana
Disana e ka`dhinto Karangduwa` nyamaepon
Nyara taretan abadhi kecintaan abadhi kaneserran
Olle teptep Islam ban Iman

Tam tuju jam delapan, ana` serdadu mekol senapan, dhar….
Ayam berana` etek la ayam pengantin baru sudah berjalan
Tette ajam bindara, ka`imma pangantan
Pangantanna din ba`aju din tamengkong

Jas Turki pakaian celana puti
Ana` ayam berani mati, jas turki sudah mati

La Bu`na Mela, ajam pote
Cocco` sengkang esoro pajikaran

Uraian peristiwa dhalem bait-bait Dhe` Nong Dhe` Ne` Nang
            Adhasar analisa se kagandhu` dhalem sa`ir ban adhasar parkera`an banga seppo Songennep, H. Saleh Muhammady, bait-bait Dhe` Nong Dhe` Ne` Nang, ja` sa`ir ka`dhinto ecepta ra-kera taon 1574 M, akadi se badha dhalem kalimat kalimas topa, enggi paneka dhari oca` sa` (1), lema` (5), to` (7) dan pa` (4). Nangeng hal ka`dhinto gi` ta` ajamin kabendherrannepon. Sabab analisa laen dhari oca` kalimas topa` gadhuwan ma`na otaba arte se bida menorot se napsere otaba se ngarte`e.
            Manabi etalektegi, badi ekaolle settong rentedan sajara awal eceptana tradisi ka`dhinto (baca: tan-pangantanan) bisa epajarna` dhari kalimat Koddhu` pace pacenan, langsep buko lon-alon. Kata koddhu`, se lebbi ondhung ka jaman pamarenta`an Pangeran Keddu (Pangeran Wetan, 1574 M) enggi paneka jaman Rato Tirtonegoro (tamenggung Pacinan, ana` kaballunna Rato Tirtonegoro) se esebbut dhalem oca` bukong, mano` se ajarba`agi ja` Tumenggung Pacinan enggi paneka kaka`epon Panembahan Sumolo (se maddek Masjid Agung ban Karaton Songennep).

Rentedan peristiwa sajara e si`ir Dhe` Nong Dhe` Ne` Nang
            Pangeran Wetan se ngancor tentara Bali naleka nyerrang Songennep, akadi se esebbuddagi dhalem kalimat mon ta` nondhe` jaga jaggur, artena manabi ta` ta`at maka bakal ecabbur ka tase    (jaggur, sinonin sowarana barang se gaggar ka tase`). Tentare Bali kala ban re-karena tentara Bali nyese ka daera penggiran.  Daera se ekennengnge re-karena tentara bali ban katoronanna anyamae Penggir Papas (Gir Papas). Kantos samangken tradisi Bali (Hindu) gi` epadaddi acara ritual se ekoca`  Nyadar.
            Nge-ngenge pamarenta`an pangeran Lor II ban Pangeran Wetan II maso`na eramal ra-kera molae jaman kolonial Balanda akadi se esebbuddagi dhalem kalimat haena haedhang haena dhangkong. Maksodda sojud. Kalimat ganeka ajarba`agi maso`na sekularisme e Songennep se tanto isme se egiba panjaja Balanda bakal apanggibat tagangguna stabilitas pamarenta`an Tumenggung Songennep.
            Pagongkaban jaman Pamarenta`an Cakranagara I, Pangantan loji pamaso`a ka karaton.  Ka`dinto badha kaedanna sareng careta naleka Pangeran Cakranagara I badha e parjalanan nojju Demak. Sampe` gan Sampang, Pangeran Cakranagara badha se arampok saengga Pangeran ta` bisa abali pole ka Songennep. Panggibat dhari kadaddiyan ganeka kacathet dhalem kalimat pangantan, ka`imma pangantan.
            Kalimat aeng tase` bang-kambangan. Ma`na kalimat kasebbut kadaddiyan e jaman pamarenta`an Radin Mas Anggadipa se asallepon dahari polo laen (seberang, Indonesia). E bakto ganeka ta` nyennengngagi pamimpin se asallepon banne dhari Songennep. Panggibat dhari rassa korang senneng ganeka bisa epakala sareng Radin Mas Anggadipa. Dhari gapenaka pas badha kalimat dhu paarema, dhu panarema se gadhuwan arte ja` sakabbiyanna saestona etarema kalaban raja ate ban kalaban rassa bunga, senneng.
            Bakto pamarenta`an Jayeng Pati ngalame krisis ekonomi kantos aganggu stabilitas. Krisis ganeka asabab Jayeng Pati ngoba atoran ban adat kabiyasa`an masyarakat. Salaen dhari gapaneka, Jayeng Pati jugan se daddi dalangnga parampogan dha` Cakranagara. E jaman pamarenta`an Jayeng Pati, krisis ekonomi kantos apanggibat pae`na kaodhi`anna masyarakat ban ganeka jugan apanggibat dha` dha`aranna masyarakat coma adha`ar nase` obi kowa lorkong.
            E jaman ka`dhinto tombu ce` jennona panyake` mental e karaton, akadi oportunis, KKN ban ABS. peristiwa gapaneka ekiyassagi dhalem kalimat pangerengnga pate` buttong.
            Careta nge-ngenge jaman kapamimpinan Judanagara, enggi paneka jaman abalina dhari katoronan Pangeran Cakraningrat I saamponna bisa arebbu` kakowasa`an dhari Jayeng Pati areng-bareng sareng Pangeran Trunopjoyo. E saat gapaneka pas tombu rassa patriotisme, usaha kaangguy ngancor kolonial Balanda maske gi` ngangguy sistem pamarenta`an feodalisme aristokrat. Nangeng bannya` ngolle ji-pojiyan dhari ra`yat, akadi se badha dhalem kalimat paneka pangantan sopaja kengeng salamet, ya salam, salam se bakto ganeka gi` ngagarudhu` alaban Trunojoyo.
            Nge-ngenge careta jaman pamarenta`an Pulong Jiwo, badha neng e kalimat kini pengantin lah tiba. Se emaksod dhalem kalimat kasebbut enggi paneka bakto abalina Pulong Jiwo kalaban pa`-mateppa` sistem pamarenta`an ban rasionalisme kultur (budhaja) se rosak se eagibaddagi jaman pamarenta`an Jayeng Pati.
            Se nerrossagi pamarenta`an Pulong Jiwo enggi paneka Pangeran Romo. Sabab, Pangeran Romo eanggep oreng se bisa ajalannagi lalampannepon Pulong Jiwo kalaban alampa`agi sistem bapaisme se aropa`agi settong baragat dhari sistem feodalisme, saengga pas badha revolusi karaton. Dhari gapaneka pas badha oca`  tan-taretan sadajana e dhalem somana. Artena, dha` sadaja tan-taretan daddiya banga seppo se teppa` ban becce`. Adat kabiyasa`an molae ejalannagi kalaban settong arebban olle teptep Islam ban Iman.
            Seddheng jaman pamarenta`an Wiromenggolo I, enggi paneka saat pokpara alaban Balanda. Esebbudagi ana` serdadu mekol senapan. Nyebbut Wiromenggolo I se anti Balanda, nangeng gi` paggun asepat tek-ngetek, tamaso` se anti Balanda jugan enggi paneka Wiromenggolo II sarta kompoyyepon, Jaga Sastro se seda naleka terro masalamedda Pangeran Dipenogoro e saat aperrang e Madura.
            Careta nge-ngenge jaman Pangeran Lolos akadi se esebbuddagi dhalem pangantan ka`imma pangantan, e baktona Pangeran Lolos eserrang Radin Buka`. Pangeran pas esbbut jugan Pangeran jimat.
            Jaman pamarenta`an Pangeran Buka` (Jimat)  ejarba`agi kalaban kalimat jas Turki pakaian celana puti. Se emaksod kalaban jas Turki celana puti (calana pote) enggi paneka jas se adha`na bukka` akadi jas se badha e Turki (bakto ganeka) kalaban songko` mera. Jas se bukka` adha`na paneka nandha`agi jaman Radin Buka`.
            Jaman Ke` Lesap se ecareta`agi neng kalimat ayam beranak etekla ayam pengantin baru sudah berjalan. Maksodda pamarenta`an egante sareng oreng laen. Nangeng banne dhari katoronan Pangeran Wetan. Neggu` pamarenta`an coma sakejja` lantaran lako badha paperrangan.
            La bu`na mela ajan pote, artena jaman pamarenta`an kalaban rato babine`  enggi paneka Rato Tirtonegoro. Jalanna pamarenta`an saterrossa eserra`agi ka Bindara Saod (1750-1762 M). Nangeng seggut badha masala akadi se badha e dhalem kalimat cocco` sengkang esoro pajikaran. Artena, ecocco` mano` galte esoro pajikaran. Enggi paneka pamarenta`an se banne dhari katoronan Pangeran Wetan, tape dhari oreng se jumlana bannya` (kompolan dhari masyarakar baba).
            Rentedan analisis e attas coma aropa`agi sala settong bagiyan dhari bait Dhe` Nong Dhe` Ne` Nang. Nangeng, tanto gi` paggun badha versi laen dhalem napsere se asepat dimensional. Daddi pas badha dhuwa` panapseran otaba lebbi ban sacara dimensionallis dogma se tor kadhang aropa`agi rentedan ma`na se tek-ngetek (parlo etapsere, ta` bisa ema`nae kalaban pang-gampang). Ma`nana tanto bisa gadhuwan arte dialiektika careta (sejarah), budhaja, filsafat, sufistik anglebadi doktrin-doktrin se agandhu` kakowadan politik ban kritik sosial e jamanna.
            E bagiyan laen, Dhe` Nong Dhe` Ne` Nang gadhuwan arte ritualisme anglebadi jalan nan-maenan tan-pangantanan monggu na`-kana`. Akadi arebbannepon se nyepta (anonim) ma` olle lebbi ganpang dhalem ngateyagi sareng masyarakat, enggi paneka ritual tan-pangantanan se epadaddi tradisi (folklore).
            Jugan irama se easellagi, akantha gaung kamalaradan, rassa ta` puas, kataresna`an, kaagungan akadi gaungngepon gendhang ban gung e pandhapa agung. Maka, pas tacepta rassa sanasep sapananggungan. Rassa kasebbut bisa etenggu neng e oca` dhe`-nondhe` se asallepo dhari oca` dhu`-nondhu`, nondhu`. Ondhu` oreng seppo Madura ngarte`e kalaban nojju ka  buppa`, babu`, guru, rato, maksodda taat (nondhu`) ka rama, ebu, guru (ulama`) ban rato (pamimpin).

NILAI FILSAFAT SE EGANDHU` DHE` NONG DHE` NE` NANG
            Nilai filsfat se egandhu` dhalem si`ir Dhe` Nong Dhe` Ne` Neng aropa`agi manifestasi dhari careta lamba` kalaban cem-macem masala. Kabendherran se egandhu` aropa`agi ma`na dimensionalisme dogma. Ma`nana bisa gadhuwan arte dialektika sajara, budhaja, filsafat, sufisme  kalaban rangka doktrina-doktrina se gadhuwan kakowadan politik dhalem kritik-kritik sosial e jamanna.
            Epandeng dhari budhaja, arte Dhe` nong Dhe` Ne` Nang ngangka` ritualisme dhari jalan tan-pangantanan monggu na`-kana`, nojju abjek se daddi tojjuwannepon se nyepta. Hal ka`dhinto jellas e neng ban-sabban bait, dhari bait se kabidan kantos bait se kapeng tello bellas, sropa`agi ritualisme dhari molana pangantan kantos ka bagian kalahiran (bait 9) ban eterrossagi kantos pan-saponapan bulan saamponna.
            Neng mammolan bait esbbuddagi, sacara filsafat bisa bisa etengggu menangka bakto nyar-anyaran se eerenge kalaban senneng ban gumbira dhalem liyu`anna gamelan, dhe`-nondhe` (nondhu`), enggi paneka rassa perak nangeng gi` abak badha rassa todhus, rassana ate se empon asapo` kalaban kabunga`an. Rassa katennangan e ka`dhinto badha e kalimat ne` nang jaga jaggur. Jaggur gadhuwan koknotasi dhuwa` pangarteyan, enggi paneka labu (gaggar) otaba nyama buwana jate. Ka`dhinto aropa`agi idealisme se sanget tenggi, settong rassa kaparabananna babine` se ete`-dhante` e malem………….. Buwana jate gadhuwan maksod satitik se nandha`agi titik nutfah se ejaga paraban. Jugan neng kalimat haena haedeng haena dhangkong, bakto ngakorragi babatek ban karakterra  bang-sebang.
            Menorot sunnaturrasul, baktyo nutfah emaso`e erro se badha e bait se kapeng tello` ban salameddan e bait kapeng petto`, apongsana dhalem odhi` ban mate e bait se kapeng ballu ban sanga` se gadhuwan arte katerbi`an. Sabatara badha oreng se napsere jas Turki aropa`agi singkadan dhari Basa Madura se gadhuwan arte bakto aberse`e badan samarena alahirragi. Sacara budhaja, aropa`agi ritualisme adat universal se ngalame peristiwa kasebbut.
            Dhalem pangarteyan filsafat, ce` jellassa ja` se emaksod si`ir Dhe` Nong Dhe` Ne` Nang aropa`agi ajaran otaba doktrina ontologia se ajarba`agi nge-ngenge hakekat asal, aher dhari tojjuwan odhi`. Ban naleka ekaeddagi kalaban elmo kabatenan Jaba, hal ka`dhinto aropa`agi hakekat Sangkading Dumadi. Enggi paneka hakekat sabellunna ban saamponna odhi`. Pangarteyan jaman Dhe` Nong Dhe` Ne` Nang, enggi paneka e jaman Awang Wung, jaman kakosongan dhalem asal azal.
            Bait se kapeng tello` mangere pangarteyan filsafat se tenggi kantos bait se kapeng dhubellas. Aneka aropa`agi doktrin filsafat nge-ngenge odhi`. Ngge-ngenge asal se ta` odhi` pas daddi odhi`, tadha`na odhi` ban odhi` se apadaddi dhari sakabbiyanna mahlok. “Badhana odhi`” se eatorragi dhalem  jaga jaggur, enggi paneka hakekt ‘jate’ sperma se odhi` (jaga tedhung). Haetolilla (hidayatullah), nyerra`agi aba` dha` ka Allah. Yam beranak etek, ajarba`agi filsafat periodeisme, banne ajarba`agi ban nyokong filsafat Darwinisme se ekaeddagi ka teori evolusina, ban jugan banne evolusina Karl Mark. Nangeng, aropa`agi settong realita e bume Songennep nge-ngenge periodeisme metamorfosis. Tadha` manossa dhari mothak menorot Dhe` Nong Dhe` Neng Nang sabab jam ngerremme telorra etek. Ka`dhinto antara laen dhari filsafat se egandhu` dhari ban-sabban bait ban barissepon.
            Se kaator, ja` Dhe` Nong Dhe` Ne` Nang nyempen doktrin tasawuf se egandhu` e dhalemma. Enggi paneka e bait se kapeng settong kantos bait se kapeng empa` se badha kaedanna sareng ilmo psikis. Bait se kapeng lema` kantos bait se kapeng bellu` ajarba`agi ilmo methafisik. Ban bait se kapeng tello bellas ajarba`aginge-ngenge pamator dhari se noles, enggi paneka nge-ngenge hakekat cocco` sengkang esoro pajikaran, enggi paneka hakekat cocco`na galte esoro pajikaran. Soro dhalem Basa Madura agandhu` arte sorok. Daddi, manabi eakorragi bisa gadhuwan arte barana mano` galte` neng e soroga pajikaran. Saengga oca` kasebbut bisa gadhuwan arte ja` bara se apaddu teppa` e titik porossa kuncina pajikaran. Dhalem tasawuf se dhubelles ganeka aropa`agi dialektika ban romantika gerak rodhana jikar, dhalem ngolang hakekat ajaran tasawuf.
            Kajian ngen-ngenge si`ir  Dhe` Nong Dhe` Neng Nang lakar marlowagi baragat ban rarembagan se abak genna`, sabab e dhalammepon agandhu` arte ban isyarat-isyarat se sanget dhelam. Sabab, tradisi kadi Tan-Pangantanan ka`dhinto gadhuwan budhaja se anget lowar biyasa menangka battonna kaodhi`an masyarakat e jaman lamba` kantos samangken. Sacara implilsit arte se egandhu` Dhe` Nong Dhe` Ne` Nang gi` sanget bannya` ban parlo kajian sacara ros-terrosan. Nangeng, kaangguy ngarte`e sakabbiyanna ta` sagampang abalik pa`-dapa`na tanang, karana e dhalemma gi` bannya` nyempen dimensi laen se saleng akaet ban asepat transedental.  (Okara Sastra Madura)  

                                                                                                   

Post a Comment

Lebih baru Lebih lama