Sakadhâr Pamangghi Morfofonemik Bhâsa Madhurâ

Oleh : M. Hafid Effendy

Mertè bhâsa Madhurâ bânnè namong ngaghâli carana abu-dhâbu otabâ ator-cator. Namong sè kodhu èkaghâli polè èngghi panèka èlmo sè èghândhu’ dâlem kadhâddhiân-kadhâddhiân obâna monyèna oca’ otabâ bujhuddhâ oca’. Sala sèttong cab-ocabhân èngghi panèka “Morfofonèmik”. Ponapa sè èsambhât morfofonèmik? Morfofonèmik èsambhât jhughâ morfofonologi otabâ kadhâddhian aobâna monyè tor bujhut oca’ (morfem) è dâlem sèttong kadhâddhiân. Biyasana amarghâ bâdâna kadhâddhiân sè aropaaghi ‘èmbuân’, dâlem ca’-oca’ sè katèbhânan kadhâddhiân ka’dinto amarghâ bâdâna ter-ater, sessellan, panotèng, bân ter-ater-panotèng.

Kaator mongghu dât-ngodâdhân mènangka akademisi kodhu ngaghâli saè parkara ka’dinto. Sopajâ ta’ kadhingghâlân jhâman è dâlem mertè bhâsana dhibi’. Sakadhar pamangghi mongghu pènotor bhâsa Madhurâ sopajââ ngaghâli èlmo-èlmona tata bhâsa kaangghuy mertè prama sastra bhâsa Madhurâ. Mèlana cè’ parlona bhâdhân kaulâ ajharbâaghi kadhâddhiân-kadhâddhiân ka’ dinto dâ’ sadhâjâ pènotor bhâsa Madhurâ

Dâlem kadhâddhiân ka’dinto bâdâ lèma’ kadhâddhiân , èantarana 1) tombuna horop (fonèm), 2) èlangnga horop (fonèm), 3) annyongnga (luluhnya) horop (fonèm), 4) aobâna horop (fonèm), tor 5) ngallèna/alèrsèddhâ horop (fonèm). Lèma’ kadhâddhiân sè bisa andhâddhiaghi morfofonèmik parlo èjhârbâaghi otabâ èbirjhi’ ghân sèttong. Opama sè kapèng sèttong (tombuna horop), bâdâ oca landu’ ollè ter-ater (a-) dhâddhi alandu’. Aobâna monyè bân bujhut dâri oca’ dhâddhi oca’ alandu’ amarghâ bâdâna ter-ater (a-). Mènorot èlmo oca’ otabâ èlmo (morfologi) aobâna oca’ landu’ dhâddhi alandu’ èngghi panèka dâri oca’ bhârâng aobâ dâ’ oca’ lako, dhâddhi manabi èna-karèna kadhâddhiân tombuna horop ghi’bhuru bisa andhâddhiaghi aobâna klas oca’.

Se kapèng duwâ’ èngghi panèka èlangnga horop (fonèm) akadhi oca’ “bâca” ollè ter-ater (ma-) dhâddhi “maca” bâdâna ter-ater sè maso’ dâ’ oca’ bâca bisa maèlang sala sèttong konsonan sè bâdâ èadâ’, èngghi panèka konsonan /b/ sè tamaso’ bilabial stop. Elangnga horop konsonan /b/ kaangghuy masamporna bâcaan sè asal èpon dâri oca’ “bâca” dhâddhi “maca” bân èlangnga jhughâ vokal (a) kantos dhâddhi oca’ sè ta’ arangkep vokal (a) èngghi panèka “maca” bânnè “mabâca”.

Kadhâddhian sè kapèng tello’ èngghi panèka (annyongnga horop/ luluh). Kadhâddhiân annyongnga horop (fonèm) bisa èoladhi dâlem kadhâddhian bâdâna èmbuân (N-aghi). Opama oca’ kala’ dhâddhi ngala’aghi, oca’ kerra’ dhâddhi ngerra’aghi. È dâlem oca’ kala’, konsonan /k/ annyong dhâddhi /nga/ amarghâ bâdâ èmbuân (N-aghi). Saterros èpon mongghu oca’ kerra’ .Konsonan /k/ jhughâ annyong dhâddhi oca’ ngerra’aghi, dhâddhi manabi konsonan k, p, t, s, tapangghi sareng èmbuan (N-) nasal kodhu annyong otabâ luluh konsonan sè bâdâ neng oca’ asal ka’ dinto. Manabi ta’ annyong kadhâddhiân ghâpanèka bisa apangghibât ta’ sorobbhâ oca’ tor dhâddhi ta’ sampornana oca’.

Kadhâddhiân sè kapèng empa’ èngghi panèka (aobâna horop). kadhâddhian ghâpanèka, opama oca’ sorat ollè panotèng -na dhâddhi soratta otabâ soraddhâ. Pramèla dâri ka’dinto, aobâna fonèm otabâ horop ghumantong dâ’ dialèk otabâ cèrè bhân-sabbhân kennnengan. Manabi Songennep ampon lumbra nyambhât soratta namong manabi Mekkasân nyambhât Soraddhâ. Aobâna horop ka’dinto amarghâ kodhu ngakorraghi sareng horop keccap bingkèngnga, parbhidhâân ghâpanèka jhughâ ta’ mabi dhâddhi kamoskèlan mongghu bârghâ Madhurâ. Mèlana aobâna fonèm ka’dinto takaè’ sareng dialèk è dâlem sabbhân-sabbhân sambhâdhân.

Kadhâddhiân sè kapèng lèma’ èngghi panèka (ngallèna/ alèrsèddhâ horop dâ’ kennengan laèn). Kadhâddhiân ghâpanèka jhughâ takaè’ sareng bâdâna èmbuân sè maso’ dâ’ sèttong oca’. Opama oca’ jawâb sè ollè panotèng (-an) dhâddhi jawabhân. Manabi è panta sè asal èpon ja – wab dhâddhi ja – wa – bhân. Ngallèna sèttong horop konsonan /b/ bilabial stop. Biyasana arangkè’ sareng keccab /wab/ namong amarghâ bâdâ panotèng (-an) bisa apangghibat bâdâ neng kennengan keccap bingkèng, èngghi panèka /bhân/. Namong parlo èkaghâli jhughâ, sanèap keccap otabâ oca’ sè asowara berrâ’, ka’dinto kodhu èèrèngè konsonan /h/ aspira. Sopajâ keccap èpon berrâ’. dhâddhi Manabi èpanta oca’ ghi’ bhuru dhâddhi [ja-wa-bhân].

Sadhâjâna kadhâddhi-ân sè bâdâ neng morfofonemik ka’dinto namong èlmo sè kodhu kaghâli saè kaangghuy mertè prama sastra (tata bhâsa) bhâsa Madhurâ. Pramèla dâri ka’dinto, sadhâjana bârghâ sè ghumatè dâ’ bhâsa Madhurâ, sakonè’ bânnya’ kodhu ngaghâli èlmona. Aponapa mè’ saka’dinto? Sopajâ noro’è tombuna jhâman sè ampon modèrn. Mèlana bhâsa ghâpaneka sajân arè sajân tombu tor ghâmbha’ amarghâ majhuna jhâman, atambâna pènotor, sareng modèrnna èlmo pangaonèngan.

somber tolesan : http://pakem-maddhu.blogspot.com/