Adipati Arya Wiraraja Tonggâ’ Ngadeggâ Nagârâ Majâpaèt

Sè nganggit Tadjul Arifien R

 Ator Kabidân

Arya Wiraraja sè ngadeggâgi nagârâ Songennep kantos satèya ella aomor langkong pèttong atos taon, sè kalonta akaagungan kamampoan pènonjul è dhâlemmanna ngator nagârâ bân tarèka perrang. Salaèn dhâri jârèya salèrana kaagungan panarabângan tarèka tor tèngka sè kaalok è jâmanna. Jugân Arya Wiraraja jârèya mènangka panonggul otama è bâkto ngadeggâgi karajâ’ân Majâpaèt kantos ngalampa’agi jâman sè kantos samporna iyâ arèya bisa manyèttong polo-polo è Nusantara, sè èdhimma sabelunna lakar èkakareb kalabân Rato Agung Singhasari Prabu Kertanagârâ. Pangarep Rato Agung Singhasari jârèya kantos para’ nyamporna’agiyâ, jâ’ sènga ta’ nemmo alangan kalabân dhâtengnga lâ-bâlâ panjurit Chèna dhâ’ ka polo Jâbâ. Èsambung polè kalabân dhâtengnga panjurit Dhaha sè alorog dhâ’ Singhasari è bâkto para panjurit perrangnga bâdhâ è tana sabrâng.

Carèta bâdhâna Arya Wiraraja cè’ sakonè’na, saè è dhâlemmannapiagam, prasasti, otabâ kètab-kètab tembâng sè kona, pèra’ bâdhâ sabâgiân è kètab Nagârâkartagâma bân Pararaton. Sanaos sakonè’ bâdhâna carèta è kètab-kètab kona, tapè gi’ bânnya’ para ahli sajârâ sè notorragi è dhâlem pan-bârâmpan makalah kaangguy èbulângngagi neng è gin-panggin è bâkto mabâdhâ seminar.

Dinèng monggu dhâ’ orèng Songennep cokop ngandellagi carèta sè bâdhâ, sè dhimma ètambâi kalabân dungngèng sè è loar kamampoanna pèkkèrra manossa, saènggâna kantos kaloar dhâri carèta sè saongguna. Kalabân bâdhâna buku Bâbâd Madurâ bân Bâbâd Songennep ta’ kantos bisa nyèngkap lèng-alèng sè sabellunna ta’ èkataoè, pèra’ para pemerhati tor para ahli sajârâ sè parduli bâi abâlângngajâ kaangguy nyarè gân sakonè’ bâdhâna carèta sè saongguna. Para ahli abâlângajâ kaangguy nalèktègi kalabân tè-ngatè sè apanduman dhâ’ ka pan-bârâmpan ger-oger sè sakèrana semma’ ka kasampornaan.

Arya Wiraraja mènangka parbirâ otama sè ponjul è dhâlemmanna ngadeggâ nagârâ Agung Majâpaèt, sè aropa’agi satrèa pènonjul tor kaagungan panggâliân sè samporna. Pamanggina cokop loas saènggâna bân-sabbân tèndâk pamèkkèranna ta’ tao lèngsèr dhâri kanyataan sè èlampaagi.   È dhâlemmanna ngator nagârâ bân tarèka perrang bânnya’ orèng sè tacengnga’ tor ngalem, bi-lebbi dhâri para ahli sajârâ. Bân-sabbân pola tèngkana è bâkto ngator tarèka nagârâ tadhâ’ orèng sè bisa tao dhâ’ ka sajjâna, saènggana mon orèng sè ta’ ngartè èsanggu durâka dhâ’ ka parèntana Ratona. Saongguna salèrana tadhâ’ laèn coma ngalampa’agi tarèka sè saè tor nyampornaagi. Lakar èbâkto jâman jârèya talèbât nyangsara nemmonè orèng sè ponjul panggaliyânna, apa polè para satrona aromasa ta’ kèra bisa ngongguli dhâ’ ka kajunèlanna Arya Wiraraja. Pramèla dhâri jârèya para satrona apanganggèp jâ’ Arya Wiraraja mènangka dukon sè pènter bân bisa nyèlap tor durâka dhâ’ nagârâ bân Ratona.

        

Bila nangalè dhâri tarèkana è bâkto dâddi penonggul ngadeggâ nagârâ Agung Majâpaèt, tantona mon abâ’na kareb mastè bisa arebbu’ kakobâsa’an dâri Radin Wijaya. Amargâ èbâkto jârèya Arya Wiraraja akaagungan kakobâsa’an sè mampo tor bisa makompol lâ-bâlâ panjurit è Madurâ, tapè serrèna salèrana ta’ gâdhuwân  kareb sè jubâ’, dâddi gi’ apanganggep jâ’ abâ’na gi’ paggun kabulâ. Gi’ paggun nganggep lora dhâ’ Radin Wijaya sè lakar pantes ngobasanè tana Jâbâ, amargâ salèrana lakar teddhâ’ toronna Rato Agung pènonjul dhâri Singhasari. Arya Wiraraja ta’ kaagungan kareb kaangguy dâddi Rato Agung, tapè cokop dâddi kabulâ sè alampa’agi parènta lorana. Mèlana ta’ maso’ dhâ’ ka akkal bila bâdhâ orèng sè nyangka jâ’ Arya Wiraraja sèttong santana sè dâraka dhâ’ ka nagârâ bân Ratona, tantona kabâr jârèya sangajâ èsèayarragi bi’ para satrona, sopajâ salèrana akaton jubâ’ tèngkana. 

 Adhipati Songennep jârèya cokop longèt è dhâlemmanna abirji’ parkara sè pantes tor ta’ pantes, ta’ akantha ca-kancana sè laèn sè gun ngala’ gâmpangnga tor ta’ bisa ngèra ontong rogina. Salèrana paggun sègek ngadhèbbi pangapos dhâri ca-kancana sè lako ngajâg sopajâ arebbu’ kakobâsa’an è polo Jabâ, amargâ tarèka sè cara jârèya ta’ toman talangkè è ngen-angenna. Salèrana gun coma mèsem bilâ bâdhâ kancana sè ngajâg nè-bânnè, ta’ nyaot mèra tor ta’ nyaot biru. Panggâliyânna cokop samporna kalabân sadâjâ paparèng dhâri lorana, bân nyokopagi kabâdhâ’ân sè èlampa’agi è dhâlem pangabaktèna dhâ’ Rato bân nagârâna.

Mon nangalè bâdhâna nagârâ Songennep satèya èlla aropa’agi sèttong kottha Kabupatèn kantos aomor langkong pèttong atos taon, sajjeggâ bâdhâna Arya Wiraraja sè narèma kakancèngan dhâri Rato Agung Singhasari Prabu Kertanagârâ. Kabupatèn Songennep ngadek kantos ka satèya èparènta para Adhipati bân Bupati kantos saèket sèttong orèng Kanjeng sè neggu’ pamarèntaan.

Dinèng para Kanjeng jârèya dhâri acem-macem satrèya pènonggul sè pamanggi tor panggâlianna ta’ padhâ. Tapè kabâdhâ’ân Songennep gi’ paggun taremtem tor rajjâ samporna kantos satèya. Ta’ akantha karajâ’ân Mataram Islam sè bisa apecca dhuwâ’ kalabân Bâlândâ neng è bâdhâna parembâgân Giyânti kantos dâddi nagârâ Ngajugjakarta bân Sorakarta.

È bâkto paperrangan Pangèran Taronajâjâ, Songennep è dhâlem parèntana Kanjeng Tamenggung Judanagârâ, bânnya’ abânto bâlâ panjurit kaangguy merrangè panjâjâ Bâlândâ è tana Jâbâ. Salaèn dhâri jârèya è bâkto jâman sabellun tor samarèna kamardika’an para potra dhâri Songennep bânnya’ sè noro’ aperrang abillai nagârâ, è Songennep, Madura, tana Jâbâ bân saantèro kennengngan neng è nagârâ Rèpublik Indonèsia. Akantha paperangan tanggâl 10 Nopember è Sorabâjâ, panjurit otaba sadhâdhu sè dhâri Songennep sè etemmo dhâlem tolèsan sajârâ parjuângan kantos pa’ polo ballu’ oreng.

Dinèng para Kanjeng sè ngastanè pamarènta’an è Songennep kasebbut bâdhâ sala sèttong Rato binè’ iyâ arèya Radin Aju Rasmana Tèrtanagârâ sè pas èpagântè dhâ’ rakana sè akaagungan asma Bindârâ Saot ajâjuluk Radin Tamenggung Tèrtanagârâ taon 1750 kantos taon 1762. Sala sèttong bâjâna Bindârâ Saod sè kaagungan asma Radin Abdurrahman ajâjuluk Pangèran Tirtadinigrat Panembâ’ân Nataningrat Soltan Natakusuma pèng sèttong sè marènta langkong 43 taon, dhâri taon 1811 kantos 1854. Salèrana kacarèta mènangka pangrajâ ponjul sè akaagungan kajunèlan sè samporna, kantos bânnya’ narèma bintang jâsa dhâri karajâ’ân agung neng Èropa tor Asia bârâ’, asabâb dhâri asèl pangaonènganna sè pènonjul jârèya ollè gânjârân sè antara laèn :  

v  Jasa Lètter Condigè dhâri T. Stompson Rafflès – dhâri karajâ’ân Inggris,

v   Pangkat General Mayor, dhâri pamarènta Rècomba Bâlândâ,

v   Bintang Comandeur der Order Vander Nederlandshe  Leeuw, dhâri Gubernur  General Van Der Capellen, sarta tandhâ jâsa sè lain dhâri nagârâ laènna.

Dinèng sala sèttong Kanjeng sè marènta sakejjâ’ iyâ arèya Kè’ Lèsap, sè pèra’ pa’ polo arè. Kè’ Lèsap jârèya potrana Pangèran Cakranèngrat pèng lèma’ dhâri raji sellèr, sè ngadek rato è Bângkalan. 

Saèstona dadiyâ pangareb dhâri para seppo è Songennep, bila bâdhâ sala sèttong para potra dhâri Songennep dâddi orèng apangkat, saè sè bâdhâ è Songennep sanarè è loar Songennep, nyoprè bisa’a noladhâni pola tèngka bângaseppona rèng Songennep, iyâ arèya Adhipati Arya Wiraraja. Maskè la dâddi sèttong kabunga’an ajjâ’ sampè ageppa’ dhâdhâ, tapè dâddiyâ conto toladân sè saè monggu dhâ’ ka sana’ barajana lebbi-lebbi dhâ’ ka para ngangodhâdân.

Nyopprè dâddiyâ orèng sè moljâ sè bisa manyèttong tor agâmpo’ sana’ barâjâ, ca-kanca tor bângsana sopajâ paggun abillâi nagârâ kalabân cara sè bisa èlampaagi kalabân abâ’na. Abillâi nagârâ saènggana jâ’ kantos  bâdhâ sala sètong kennengngan otabâ tana sè bâdhâ è saantèro Nusantara apèsa dhâri nagârâ Indonèsia. Amargâ nagârâ Indonèsia rèya gi’ lambâ’ bisa mardika kalabân ngorbânnagi cap-cabbâ dhârâ tor èlangnga nyabâ sè ta’ sakonè’.  

Somber tolesan : http://ruangsejarah.blogspot.com/
Katerangan foto: dokumentasi acaraepun Prosessi Arya Wiraraja bhakto parengeden Hari Jadi Sumenep